" Παρά δε Φηράς Νέδων εκβάλλει
ρέων δια της Λακωνικής,
έτερος ων της Νέδας"
Ο συνταγματάρχης φυσιοδίφης Σαίν
Βενσάν, αρχηγός της γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, κατά το οδοιπορικό του
προς Καλαμάτα, περιγράφει τις εντυπώσεις
του και σημειώνει ότι:
« … Βγαίνοντας από αυτά τα ανθυγιεινά έλη, που
θα ήταν εύκολο να εξυγιανθούν και να γονιμοποιηθούν, περνά κανείς από τη
Λαγκάδα, μεγάλο ρυάκι κατεβαίνει από το Καλάμι…. διασχίσαμε το Ασπρόχωμα , ένα χωριό που βρίσκεται σε
ένα λοφίσκο , όπου φθάνει κανείς βαδίζοντας ανάμεσα σε φράκτες με φραγκοσυκιές,
οι οποίες είναι πολύ πιο ψηλές και πιο πυκνές από εκείνες που υπάρχουν στις
περιοχές Ανδρούσας και του Νησίου. Σε κανένα μέρος δεν είδα τόσο ωραίες
φραγκοσυκιές.
Το Ασπρόχωμα πολύ εύφορο με το εισόδημα από το λάδι του, δεν αριθμούσε λιγότερες από
167 οικογένειες.
Φεύγοντας
από το Ασπρόχωμα δεν εγκαταλείπαμε και τους ελαιώνες ως τη στιγμή που φθάνουμε
στις όχθες ενός μεγάλου χειμάρρου που κατεβαίνει τη μεγάλη Αναστάσοβα, χωριό
που βρίσκεται τέσσερις ή πέντε λεύγες προς τα βουνά. Αυτός ο χείμαρρος υπήρξε
βεβαίως ο Νέδων.
Η κοίτη
του, ή μερικά ρυάκια που αφρίζουν με το
ορμητικό νερό, τρέχουν ακόμη, εμποδίζοντας από κάθε σωρούς από γυαλιστερές πέτρες και ανοικτές
γαλάζιες , σε πλάτος πάνω από διακόσια μέτρα παρουσιάζουν ένα πίνακα
ερήμωσης…….
Ένα μοναστήρι που το βλέπει κανείς στο βουνό
στην ανατολική πλευρά του χειμάρρου, απέναντι από την ακρόπολη της Καλαμάτας, θα
μπορούσε να ήταν ο ιερός τόπος που αναφέρεται από το Στράβωνα, και ίσως, να
υπήρξε εκείνος όπου η πανώλης
αποδεκάτισε τους κατοίκους της πόλεως σύμφωνα με την έκθεση του Πελεγρίνου ( Peleg- rin).
Το
κρηπίδωμα , στο οποίο διατρέχει ο Νέδων , από εκεί που σχηματίζεται το
ποτάμι ως την είσοδό του στο επίπεδο
έδαφος, κάτω από το κάστρο της Καλαμάτας, είναι στενό υπερβολικά απόκρημνο και
από τις δύο πλευρές . Έχει ένα είδος σχισίματος που προκαλεί τρόμο και
μεγαλείο.
Η πόλη
κείται στην αριστερή όχθη και υψώνεται
με ομαλή κλίση. Είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας
με μικρή έκταση αλλά από τις πιο αξιόλογες. Υπολογίζεται να έχει λίγο
περισσότερους από χίλιους κατοίκους αλλά ανθούσε πολύ στα μέσα του περασμένου
αιώνα, επειδή λειτουργούσε μια τοπική βιοτεχνία με πρώτες ύλες που παρήγαγε το
έδαφος της.
Κατασκευάζονταν
εδώ, ιδιαιτέρως στερεά πλεκτά βαμβακερά υφάσματα και είδος από φουλάρια, τα
οποία η ζωηρότητα των χρωμάτων τους , τα έκαναν να είναι περιζήτητα σε όλη την
Ανατολή….
Δύο
σπουδαίες εκκλησίες προσέλκυσαν την προσοχή μου. Η πιο σημαντική βρίσκεται στο
κάτω μέρος της πόλης , όπου γίνεται το παζάρι. Ανάγεται σε βυζαντινή εποχή:
τετράγωνες πέτρες κατάλληλα λαξευμένες, σχηματίζουν τους τοίχους και είναι
τποθετημένες κατά σειρές που εναλλάσονται με άλλες σειρές , από
πλίνθους.
Η δεύτερη
εκκλησία κτισμένη σε έναν από τους δρόμους , του άνω μέρους της πόλεως και της
οποίας η πρόσοψη είναι μία από τις πλευρές του, θα μπορούσε να αναχθεί στη
βασιλεία του Βιλλαρδοϊνου του Καλαμάτα
και μου φαίνεται να είναι σύγχρονη με εκείνο το Μοναστήρι με τα
Κυπαρίσσια, όπου είχαμε σταματήσει στις πλευρές της ιθώμης και της Ευας, όπως
σε κείνο, δύο κρίνοι πολύ αναγνωρίσιμοι είχαν σκαλισθεί στις πλευρές της
εισόδου. Το στέγαστρο είχε πυρποληθεί. Το ιερό αποτελείτο από αρχαία μάρμαρα,
τοποθετημένα αντεστραμμένα, και μερικοί χοίροι διασκόρπιζαν ασβεστολιθικές πλάκες
του λιθόστρωτου, ανθρώπινα οστά που είχαν αποσπασθεί από ένα γειτονικό
κοιμητήριο. Από τις εικόνες διέκρινα το μαρτύριο του Αγίου Στεφάνου και
διάφορες σκηνές του πάθους καλύπτοντας ακόμα τα τοιχώματα του ειδωλολατρικού
ναού.
Ένας Γάλλος
αρνησίθρησκος, ο οποίος είχε αξιόλογο βαθμό στον Αιγυπτιακό στρατό, με βεβαίωσε
ότι διασκέδαζε να σκάβει, με ένα μαχαίρι , τα μάτια όλων των προσώπων που
αναπαρίσταντο εκεί, γεγονός που μου προξένησε μία θλιβερή και παράξενη εντύπωση
…».
επιστολική κάρτα, από άγνωστο αρχείο, φωτογραφία έτους; ...
“… Ούτως ο παραρρέων τη πόλει χείμαρρος θείον υπάρχει δια την πόλιν φυσικόν καλλώπισμα. Εις τους οφθαλμούς του περιπατούντος την άνοιξιν ή το φθινόπωρον επί της κοίτης του απεξηραμένης κατά το πολύ, μαγικόν θείον και ασυλλήπτου φυσικής καλλονής απλούται αμφιθέατρον. Δεξιά η Τούρλες κατάφυτοι εκ συκοδένδρων. Αριστερά τα Καλύβια και τα υψώματα του Αβραμιού. Εις το βάθος του ποταμού η ελικοειδής κοίτη του... Νομίζει τις ότι ευρίσκεται εις παμμέγιστον λουτήρα, του οποίου αι εσωτερικαί παρειαί χάνονται εις το βάθος πυκνών φυλλωμάτων σκιερών δένδρων και θάμνων αρωματικών. Και την φανταστικήν ταύτην σύλληψιν την ενισχύει πειστικώς το κελάρυσμα του δια των ποδών του διαβάτου με ελαφρύν ψίθυρον διολισθαίνοντος ύδατος…” 
